Hát văn và hầu đồng: giao thoa của âm nhạc và linh thiêng trong di sản thờ mẫu

Đăng vào bởi Kỹ Thuật

Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam Phủ không thể tách rời khỏi nghệ thuật Hát Văn (Chầu Văn). Sự hòa quyện giữa lời ca, điệu nhạc của cung văn và nghi thức Hầu Đồng của Thanh Đồng tạo nên một không gian linh thiêng, độc đáo, được xem là linh hồn của Di sản Văn hóa Phi vật thể này.

I. HÁT VĂN: CẦU NỐI GIỮA ĐỜI THƯỜNG VÀ CÕI THIÊNG

Hát Văn không chỉ là hình thức âm nhạc dân gian mà còn giữ vai trò dẫn dắt tâm linh xuyên suốt buổi lễ Hầu Đồng.

  • Dẫn Dắt Nghi Thức: Cung văn đóng vai trò là người kể chuyện, giới thiệu về lai lịch, công trạng, và thần tích của từng vị Thánh. Lời ca (gọi là “giá”) phải thay đổi linh hoạt theo tính cách và uy quyền của Thánh đang ngự.
  • Tạo Không Khí Tâm Linh: Nhịp điệu và âm sắc của Hát Văn quyết định thần thái và cảm xúc của Thanh Đồng. Khi chuyển sang giá Quan Lớn, nhạc điệu hùng tráng, dồn dập; khi hầu giá Chầu Bà, nhạc điệu trở nên uyển chuyển, thướt tha.
  • Sự Tương Tác Giữa Cung Văn và Thanh Đồng: Sự ăn ý, nhịp nhàng giữa Cung văn và Thanh Đồng là yếu tố quyết định sự thành công của buổi lễ. Thanh Đồng dựa vào lời ca, nhịp điệu để biến hóa thần thái và động tác múa.

II. SỰ HÒA QUYỆN TRONG HÀNH ĐỘNG VÀ ÂM THANH

Mỗi động tác, mỗi lần thay trang phục và đạo cụ của Thanh Đồng đều được diễn ra dưới sự dẫn dắt của Hát Văn.

  • Biểu Diễn Kỹ Năng: Các điệu múa Hầu Đồng (như múa kiếm, múa cờ, múa quạt) là sự minh họa sống động cho lời ca của cung văn. Sự thành thạo về kỹ năng (thần thái, cử chỉ) là cần thiết để Thanh Đồng không bị lạc nhịp hoặc lệch khỏi ý nghĩa của lời ca.
  • Trang Phục và Âm Thanh: Khi cung văn xướng đến Mẫu Thiên (màu đỏ), Thanh Đồng thay trang phục đỏ; khi xướng đến Mẫu Thượng Ngàn (màu xanh), trang phục xanh được sử dụng. Sự đồng bộ này tạo nên một bức tranh nghi lễ hoàn hảo.

III. GIÁ TRỊ VĂN HÓA VÀ BẢO TỒN

Hát Văn và Hầu Đồng là hai mặt không thể tách rời, cùng nhau tạo nên một tổng thể nghệ thuật và tín ngưỡng sâu sắc. Việc bảo tồn Hát Văn, giữ gìn các làn điệu cổ truyền, cũng chính là bảo tồn toàn bộ nghi thức Hầu Đồng chuẩn mực, góp phần phát huy giá trị của di sản Thờ Mẫu trong đời sống hiện đại.